Interprovinciale prijs voor jeugdliteratuur

Toespraak van de gouverneur
27 februari 1996

Op 27 februari overhandigde de Antwerpse provinciegouverneur Camille Paulus aan Anne Provoost de interprovinciale prijs voor jeugdliteratuur 1995. De toespraak van de gouverneur kreeg enige weerklank in de pers, maar kreeg nog meer publiciteit vanwege de Vlaams-Blokreactie.

Ogenschijnlijk mooie theorieen

Gouverneur Camille Paulus: иMij werd gevraagd om de interprovinciale prijs 1995 voor jeugdliteratuur te overhandigen en ik doe dat met zeer veel genoegen, want ik ben bijzonder trots dat de laureate ervan - het is inderdaad een vrouw - in onze provincie woont. Een vrouw bovendien die de onderscheiding tot en met verdient. Het bekroonde boek beschrijft immers op een sublieme en meeslepende manier de gevaren van extreem denken en onverdraagzaamheid, verweven in een klassiek Romeo en Julia-verhaal. Ik heb het natuurlijk, dames en heren, over Anne Provoost uit Borgerhout, die met haar roman Vallen voor de tweede keer de interprovinciale prijs voor letterkunde krijgt, nadat ook haar eerste jeugdroman Mijn tante is een grindewal - over het thema seksuele kindermishandeling - in 1991 met deze prijs werd bekroond.и

иDe concurrentie is dus gewaarschuwd: zij zal bijzonder sterk uit de hoek moeten komen om mevrouw Provoost in 1999 - wanneer de volgende interprovinciale prijs voor jeugdliteratuur wordt toegekend - van een hattrick af te houden. Al hoop ik dat ik - door dit 'in volle publiek' te zeggen - onze laureate niet opzadel met een onder succesvolle auteurs zo gevreesde 'writers's block', omdat de druk nu nog een stuk groter wordt. Maar wat dit betreft, mevrouw Provoost, bent u wel al щщn en ander gewoon, want aan prestigieuze onderscheidingen heeft het u de voorbije jaren geenszins ontbroken. Alleen al voor uw roman Vallen kreeg u immers al twee jaar geleden щn de Gouden Uil, щn de Libris Woutertje Pieterse-prijs, щn de Boekenleeuw щn de Zilveren griffel.и

иVallen is dan ook een opmerkelijk boek, zowel qua thematiek als qua opbouw en stijl. Of, om het met de woorden van de jury te zeggen: 'Het is een sterke jeugdroman, die van bij het begin de lezers vastgrijpt en niet meer loslaat, en waarin Anne Provoost mooie metaforen, diepzinnige overwegingen en een prachtige stijl hanteert.и

иBovendien zit er heel wat tragiek in de diverse verhaallagen. Om te beginnen in de groei van de puber Lucas, die na de dood van zijn grootvader langzaam maar zeker met diens oorlogsverleden wordt geconfronteerd, door zijn moeder wordt gewaarschuwd om 'niet te worden zoals zijn grootvader', maar toch gaat sympathiseren met een neonazi met wie hij vriendschap sluit. En daarnaast ook in relatie met zijn Amerikaanse vriendinnetje, dat tegengewicht biedt voor de verleiding van extreem-rechts, maar mede door toedoen van Lucas haar droom om danseres te worden op een gruwelijke manier in rook ziet opgaan.и

иEen dergelijke plot, dames en heren, zou al snel kunnen ontaarden in een vlak verhaal met 'goeden' en 'slechten'. Anne Provoost heeft deze thema's echter niet zwart/wit uitgewerkt. Integendeel, wie dit boek leest, moet zich ervoor hoeden om niet - net zoals Lucas - te vallen voor de ogenschijnlijk mooie theorieыn van de neonazi, die beweert op te komen voor het eigen volk.и

иHet vraagt inderdaad heel wat kritische ingesteldheid om zijn retoriek te doorzien, reden waarom de schrijfster het Amerikaanse vriendinnetje laat fungeren als het geweten van het boek. Of, zoals mevrouw Provoost zщlf in een interview zei: 'Ik was bang om kritiekloos te veel aandacht te besteden aan het rechtse gedachtengoed. Want stel dat ik onkritische jonge lezers tref, dan bestaat de kans dat ze die mooipraters gelijk geven.и

Snater-effect

иVallen is niet alleen een intrigerende en veelgelaagde roman, maar ook een boek waarin de auteur een duidelijk standpunt inneemt over een onderwerp met een grote maatschappelijke relevantie. Naast de onmiskenbare intrinsieke, literaire waarde van het werk verklaart dit ongetwijfeld mee waarom Vallen zoveel aandacht heeft gekregen. En precies dit 'snater'-effect wou Anne Provoost naar eigen zeggen bereiken: zoals de ganzen in het boek snateren om de ondergedoken joden te waarschuwen, zo zijn ook de prijzen waarmee de roman bekroond werd, voor haar middelen om te wijzen op de gevaren van de opkomst van extreem-rechts, middelen ook om het gevoel van onmacht tegenover de toenemende onverdraagzaamheid te doorbreken.и

иOuders en opvoeders hebben hiermee dan ook een waardevol bijkomend instrument om jongeren voor te lichten over de gruwelen uit het verleden en te helpen om kritisch te staan tegenover ideologieыn die op demagogische wijze zondebokken zoeken voor al wat fout loopt in de samenleving.и

иBovendien heeft mevrouw Provoost ervoor gezorgd dat de jongeren die dit boek lezen, niet achterblijven met een compleet pessimistische en hopeloze kijk op de thematiek. Dat Lucas in de roman verkeerde keuzes maakt, heeft verschrikkelijke gevolgen, maar op het einde heeft hij toch weer wat perspectief. Het is voor de schrijfster een manier om jonge mensen duidelijk te maken dat ze - hoe hard ze ook op hun bek vallen - toch de kans krijgen om weer recht te komen. En ook daarmee bewijst ze dat ze haar lezerspubliek heel genegen is en dat ze - zonder concessies te doen op het vlak van thematiek, stijl en woordgebruik - heel dicht bij hun leefwereld staat. Het illustreert nog maar eens dat haar keuze om voor adolescenten te schrijven, een zeer bewuste keuze was.и

иAnne Provoost vertegenwoordigt een belangrijke trend in de hedendaagse Nederlandstalige jeugdliteratuur. Zij schrijft complexe, literair krachtige romans die niet alleen jongeren aanspreken, maar ook volwassenen voldoende literaire uitdaging bieden.и

иOok bij Vallen is dit zo. Daarom hoop ik dat dit boek niet alleen een veelbekroonde, maar ook een veelgelezen roman zal worden, zowel door jongeren als door volwassenen. Allen, immers, moeten zij worden behoed voor de valkuilen van extreem denken en slogantaal. Want, als intolerantie onze gemeenschap gaat beheersen, dan zijn onze democratische waarden in gevaar: onze vrijheid, onze gelijkheid van rechten, ons kritisch denken en handelen.и