Recensies

Joke Linders
Literatuur zonder leeftijd. Jaargang 9, 1995

Anne Provoost bleef niet onopgemerkt

Libris Woutertje Pieterse Prijs 1995 voor een Vlaams boek
''Er wordt door onze zuiderburen veel en misschien wel terecht geklaagd over het feit dat Nederlandse recensenten geen of te weinig aandacht besteden aan Vlaamse (kinder)boeken en auteurs. En laten we daar nu eens volstrekt eerlijk over zijn, zo'n onophoudelijk en aanhoudend verwijt van vooringenomenheid is knap irritant. Tenslotte houdt een criticus zichzelf graag een objectieve spiegel voor. Hoe illusoir die objectiviteit ook moge zijn. Vanuit onverdachte hoek is er nu een aardig bewijs van het tegendeel. De Libris Woutertje Pieterse Prijs 1995 is toegekend aan de tweede jeugdroman van Anne Provoost: Vallen1., een uitgave van uitgeverij Houtekiet en Fontein samen. Een opmerkelijke keus waardoor het boek in Nederland zeker nog meer aandacht zal krijgen. Ter voorkoming van een volgend misverstand - ja, nu het boek zo'n prestigieuze prijs heeft gekregen, moeten jullie wel - verzamelde Literatuur zonder leeftijd enkele reacties die verschenen voordat iemand wist aan wie de Libris Woutertje Pieterse Prijs van dit jaar zou worden toegekend. Is het dan toch mogelijk dat een boek geheel op eigen kracht de weg naar de top vindt?''

Een broeierige zomer
Boeken voor mensen die hun kindertijd achter zich hebben maar het wankele evenwicht van de volwassenheid nog niet hebben bereikt, gaan vaak over wezenlijke levensvragen en onzekerheden met name op het gebied van sexualiteit en identiteit. Willen dergelijke romans echt overtuigen en de jonge lezers daadwerkelijk aanspreken, dan zal een auteur zijn eigen ervaringen en herinneringen aan die tijd opnieuw moeten doorleven. Dat is de Vlaamse schrijfster Anne Provoost bijzonder goed gelukt. Vallen is een aangrijpende, spannende en goed geschreven roman over zaken die jongeren werkelijk raken. Alles in hun leven is immers nog onzeker. Het is een zoeken en tasten naar de juiste weg die je alleen zelf kunt vinden.

De hoofdpersoon van Vallen is de zestienjarige Lucas. Zeer tegen zijn zin zal hij samen met zijn moeder de zomervakantie doorbrengen in het huis van zijn onlangs overleden grootvader. Veel liever was hij bij zijn schoolvrienden gebleven. In die weken van betrekkelijke eenzaamheid ontdekt Lucas dingen over zijn grootvader en diens gedrag in de Tweede Wereldoorlog waar hij geen raad mee weet. Ze verstoren zijn dromen. Ook zijn moeder gedraagt zich verward en afwezig, terwijl hij van Caitlin, een vroeger Amerikaans vriendinnetje dat de zomer in het naburige klooster doorbrengt, al helemaal niets begrijpt. Haar dansen hebben door de voortdurende strijd tegen de zwaartekracht, iets dreigends. Het is een voortdurend vallen en opstaan.

In zijn onzekerheid en eenzaamheid zoekt Lucas houvast bij Benoît, een wat oudere vriend die wel vat op het leven lijkt te hebben en op iedere vraag een antwoord heeft. Gooi jezelf niet te grabbel, Lucas. Verdedig jezelf. Zorg dat je je wapent en dat je de situaties waarin je verzeilt meester blijft... Ik weet wat jij wil: jij wil rechtvaardigheid en vrede. Maar zo is de wereld niet. De wereld belaagt je... Je zult altijd een verliezer zijn. Je bent niet klaar voor agressie. Je kunt niet geloven waartoe een ander in staat is omdat je er zelf niet toe in staat bent. Je hebt geen voelhorens voor gevaar. Jij noemt het onschuld, ik naïviteit. Houvast vindt Lucas ook in de kettingzaag van zijn grootvader. Daarmee kapt hij een aantal bomen en legt hij voor de nonnen in het klooster een houtvoorraad aan. Die fysieke bezigheden worden een dekmantel voor de klusjes die Benoît hem opdraagt. Zonder dat hij dat wil of durft beseffen, raakt Lucas betrokken bij fascistoïde reacties tegen asielzoekers.

De geborgenheid die zijn vriendschap met Benoît leek te bieden, ontaardt in een nachtmerrie als Lucas Caitlins voet moet afzagen om haar uit een brandende auto te bevrijden. Het geweld van wat een heldendaad leek, ontaardt in zinloosheid als uit het politieonderzoek blijkt dat zo'n drastische oplossing niet nodig was geweest. Caitlins toekomst als danseres is ‘om niet’ verloren gegaan; Benoît stelt Lucas' handelwijze in een kwaad daglicht. Heeft Lucas, net als zijn grootvader indertijd, gehandeld in een opwelling van radeloosheid, onwetendheid of haat jegens vreemdelingen? Waarom gedragen mensen zich zoals ze zich gedragen? Worden ze gedreven door idealen, door wat anderen zeggen, door hun verleden?

Vallen is boeiend omdat het zoveel aan de orde stelt: kwesties van identiteit, erotiek, verdraagzaamheid jegens asielzoekers, de thematiek van de zondebok, het leven in een besloten dorpsgemeenschap tegenover behoefte aan privacy én vriendschap. Maar ook door de aangebrachte ordening. De roman begint met een sfeervolle en krachtige beschrijving van Caitlins thuiskomst uit het ziekenhuis waardoor de lezer met Lucas de oorzaak en het begin wil weten. De taal van Anne Provoost heeft dankzij de soberheid van haar dialogen grote zeggingskracht. Ze is een meester in het afwisselen van spanning, sfeer, beschrijving en actie. En omdat ze haar woorden zorgvuldig kiest, krijgt de lezer alle ruimte zich te verplaatsen in de onzekerheden en de vragen van de hoofdpersoon en daarin steeds een eigen positie te kiezen. Ze geeft geen kant en klare oplossingen, maar biedt ruimte voor meer dan één oplossing. Daardoor is Vallen emotioneel én stilistisch een boek dat iedere jongere bij de keel grijpt en meesleept. Provoost heeft een niveau bereikt dat niet onderdoet voor dat van Aidan Chambers of Peter Pohl.

Lees de recensie