Recensies

Trouw, 21 april 2007
Jann Ruyters

Kinderen leven in het hier en nu. Hitte drukt, dorst schuurt, bloedende benen gillen om een pleister. Het is een zinnelijke oneindigheid, de kindertijd, dat voel je aan bijna elke zin in 'In de zon kijken'. Toch komt dat langzame leven, waarin tijd geen rol lijkt te spelen, plotseling op scherp te staan als het noodlot toeslaat. Een meisje verliest haar vader en observeert daarna haar moeder, die aan een oogziekte lijdt en behalve haar man ook haar gezichtsvermogen verliest. Anne Provoost, veelvuldig bekroond voor haar jeugdromans, maakt met deze beheerste roman vol schitterende suggestieve zinnen haar debuut voor volwassenen. Al is de nieuwe 'doelgroep' net als de oude vooral een uitvinding van de uitgever.

Maar In de zon kijken beantwoordt wel aan de belangrijkste eis die Provoost zelf als lezer aan een roman stelt. In een interview zei ze ooit dat jeugdige lezers het kennelijk belangrijk vinden dat je het verhaal steeds vooruit duwt, terwijl ze zelf juist hield van romans waarin de tijd werd stilgezet. Haar nieuwste roman zou de auteur zelf ook met veel genoegen lezen. Provoosts boek speelt zich af op een ranch in Australie, niet omdat ze daar is opgegroeid, al welct haar precieze beschrijving wel die indruk, maar omdat leegte en stilte van droge kreek, felle zon, stoppelveld, paarden en sprinkhanen voor dit verhaal de juiste setting boden. De achtjarige Chloe Vanderweert woont er met haar vader, moeder en halfzusje liana. In het eerste hoofdstuk krijgt vader Greg een trap van zijn paard en sterft. Chloe blijft met haar moeder, die langzaam blind wordt, achter op de ranch. Voordat ze ziek werd, was haar moeder fotografe en nu probeert ze de toenemende blindheid met foto's te bestrijden. Chloe's oudere halfzusje kan de camera en het ene kritische, ziende oog dat haar moeder nog rest, niet langer verdragen: „Zonder dat je het merkt haakt ze [het oog] aan je vast en reist met je mee, waar je ook gaat, als kliskruid." Het meisje vlucht naar haar vader in de stad. In twaalf hoofdstukken ontvouwt Provoost het verdriet van de achtergeblevenen op de ranch; niet als een lineair verhaal maar in flarden, zoals een kind het meemaakt en het zich herinnert. De rouw van het meisje voltrekt zich indirect en impliciet. Ze observeert wantrouwend en bezorgd het gedrag van haar almaar scherper turende moeder. Ze besteedt dagen aan het vergeefs oplappen van een zieke zwerfhond. Ze treurt diep om de wombat die haar moeder per ongeluk dood rijdt. Het gemis van haar vader doemt maar afen toe direct op. Even staat ze stil bij het kruisje op de kalender dat de Venus-overgang weergeeft, het laatste kruisje dat haar vader heeft gezet: „Dit is het, verder vooruit heeft hij niet gekeken."

De wereld van de achtjarige Chloe is er minder een van woorden dan van indrukken; ervaringen die ook nog niet hierarchisch geordend zijn. De bloedende benen die ze op de eerste bladzijde overhoudt aan een tocht door het stoppelveld blijven pijnlijk schrijnen, en als het fatale ongeluk net is gebeurd en haar moeder er niet is, doen die benen nog meer pijn.

Dat haar moeder steeds slechter ziet, maakt Chloe angstig: „Hoe kan ik opgroeien terwijl zij niet naar me kijkt", vraagt ze zich af. Tegelijkertijd kan ze haar moeders controlerende blik niet verdragen. „ Iedere keer als ik mijn ogen open doe is ze erweer."

De stilte en ambivalentie in de relatie tussen moeder en dochter herinneren aan die tussen vader en zoon in 'Boven is het stil', het voor de Libris-prijs genomineerde debuut van Gerbrand Bakker. Ook hier wordt meer aangevoeld dan uitgesproken en wisselen momenten van bijna fysieke afkeer en intimiteit elkaar af. Een belangrijk verschil is er wel: ondanks het kinderlijke perspectief, speelt bij 'In de zon kijken' nostalgie geen rol. De ranch in Australie, de dode vader, de blinde moeder, het zijn middelen om de communicatie tussen kind en moeder op scherp te zetten, maar in wezen zijn hun ervaringen tijdloos en universeel. Er schuilt iets van eeuwigheid in dit boek; in zon en hitte, in de bekommernis om wombat en paarden, de gulzig verorberde chocolaatjes, de zwerfhond, de steeds blindere moeder. 'In de zon kijken' belicht de ambivalente gevoelens van een kind en een moeder die naast elkaar ieder hun paradijs moeten opgeven; zoals ieder kind en iedere moeder, en dat besef raakt je diep.