Affaire Matzneff

Affaire Matzneff heropent discussie over grenzen van de literatuur
Zou ‘Mieke Maaike’s obscene jeugd’ vandaag nog verschijnen?
Een artikel over dit onderwerp van Inge Schelstraete
De Standaard van 11-12 januari 2020

Belangrijke notificatie:
Dit artikel is off line gehaald omdat sinds 1 januari 2020 De Standaard geïnterviewden verbiedt hun eigen interviews online te archiveren. De geïnterviewden maken hiermee deel uit van een opvallend verdienmodel: een krant haalt intellectueel materiaal op om een commercieel product te maken, een schrijver levert die intellectuele inhoud, en staat daarmee zonder waarschuwing het recht af om het eindproduct voor didactisch gebruik te archiveren. Het onderstaande krantenartikel is bijgevolg herleid tot enkel de citaten uit het artikel opgetekend uit de mond van Anne Provoost. Deze worden op deze pagina gratis aangeboden. De schrijfster heeft namelijk het intellectuele eigendom van haar inbreng niet aan de krant afgestaan. Zij is vooraf ook niet op de hoogte gebracht van het verdienmodel van de betreffende krant.

In dit artikel heeft Inge Schelstraete het over het feit dat bij uitgeverij Gallimard alle boeken van Gabriel Matzneff in beslag zijn genomen. Matzneff maakte er nooit een geheim van dat hij seks had met meisjes en jongens van veertien tot zestien. Hij schreef hierover in zijn vijftien Journaux intimes.

Inge Schelstraete legt in het artikel het verband met Mieke Maaike’s obscene jeugd is dat in 2018 heruitgegeven is bij De Arbeiderspers. Ze stelt zich de vraag hoe je evolueert van een maatschappij waar alles niet alleen bespreekbaar moet zijn, maar liefst ook in praktijk moet worden toegepast, naar een maatschappij waar het misschien zelfs niet meer bespreekbaar is? ‘Mieke Maaike’s obscene jeugd leest wel lekker weg’, zegt de schrijfster Anne Provoost. ‘Het is grappig en opwindend. Al vind ik het als vrouw niet zo interessant, omdat ik altijd die mannelijke blik zie. Mieke Maaike is een typetje, geen rond personage. Als ik dat boek lees, heb ik het gevoel dat ik een strip lees.’

‘Literatuur kan zich veel permitteren omdat het altijd een hersenoefening is. Tot blijkt dat het geen hersenoefening is.’ Ook ‘verboden te verbieden’, de slogan van mei ’68, klinkt tegenwoordig erg hypocriet. ‘Het zijn meestal dezelfde mensen die dat roepen: zij die er voordeel bij hebben dat niets verboden is’, zegt Provoost. ‘Het is een groot privilege om alles te mogen zeggen, terwijl anderen niet worden gehoord of zelfs worden beschadigd.’

Boons Feminatheek

Provoost denkt spontaan aan de Fenomenale Feminatheek, Boons beruchte collectie van duizenden bloot- en pornofoto’s van vrouwen. ‘Die is behoorlijk gedateerd. Niet omdat je nu al die foto’s online vindt, maar omdat de collectie erg gestileerd is. Ofwel waren er toen nog niet van die rauwe prentjes, ofwel maakte Boon zelf die selectie. Die porno waarin alle onzuiverheiden zijn weggegomd, zie je niet meer.’

‘Wie sterk is, kan zich niet inbeelden dat hij het beeld dat de ander van hem heeft, niet van zich af kan schudden. Toch is dat de essentie van machtsverhouding’, zegt ze. ‘Zowel de Fenonemale Feminatheek als Mieke Maaike zijn producten van een mannelijke blik, die zijn wensen voor waarheid neemt. Het is een blik op bestelling, die wordt opgedrongen aan het onderwerp. Fotografen bepalen óók standpunten en houdingen in het maatschappelijk debat. Je ziet nu enerzijds dat meisjes dat afwijzen: ze fotograferen zichzelf. Anderzijds zie je ze nog veel van die seksuele poses aannemen. De duckface, de gekantelde heup.’

Maar het idee dat Lolita van Nabokov vandaag niet meer zou worden gepubliceerd, is voor haar als schrijfster het andere uiterste. ‘Fictie schrijven over betrekkingen met minderjarige jongens en meisjes is nog altijd vrij’, zegt ze. ‘Literatuur kan zich veel permitteren omdat het altijd een hersenoefening is. Tot blijkt dat het geen hersenoefening is, zoals bij Matzneff. Ik denk dat Boon in Vlaanderen als onverdacht geldt, dat het bij hem over fantasieën gaat.’

Geen kinderen in Feminatheek

Boons Fenomenale Feminatheek veroorzaakte in 2008 nog ophef. De collectie zou te zien zijn in Antwerpen en op het literaire festival Zogezegd in Gent. Antwerps gedeputeerde Ludo Helsen (CD&V) besloot zich er niet aan te wagen. Hij kreeg meteen het verwijt censuur toe te passen, ‘Maar het was de wet die censureerde’, zegt Anne Provoost, curator van het Gentse festival. ‘Ik heb als een van de laatsten de intacte Feminatheek van Boon gezien, met zijn zoon Jo en diens vrouw Lucienne. Er was één doos die moeilijkheden zou opleveren, twintig tot veertig afbeeldingen met eerder harde kinderporno. Ik herinner me een foto van een meisje van een jaar of 8 dat aan een erectie likt.’

‘Het was geweten dat er kinderpornografie in de collectie zat, wat sinds enige tijd verboden was. Maar omdat het om een tijdsdocument ging met archiefwaarde, werd dat zo gelaten. De collectie bestaat uit 25.000 prenten. De Boons wilden voorkomen dat de collectie in beslag zou worden genomen en hebben de doos met het verboden materiaal verwijderd.’

‘Ik vond dat een terechte beslissing. Ze hebben zo een relevant stuk literair erfgoed gered. Ik heb de collectie zonder de compromitterende doos daarna aan het publiek gepresenteerd op Zogezegd in Gent. Niet als peepshow, omdat ik het gebeuren niet wilde seksualiseren, maar als archief, met archivarissen die achter glas stonden en de prenten lieten zien. Terzelfdertijd werd Boons oplijsting voorgelezen van wat de verwijderde afbeeldingen toonden – een foto met afbeeldingen van naakte kinderen met woorden beschrijven mag volgens de wet namelijk wel.’

Lees het artikel op de website van De Standaard (betaalmuur)