Waar komt onze moraal vandaan?

Ik ben oud genoeg om me nog de tijd te herinneren dat in interviews regelmatig werd gevraagd: wat is volgens u de zin van het leven? Die vraag is ondertussen uit de mode geraakt. Het antwoord was - denk ik - voor een snel seculariserende omgeving als de mijne zowel te evident als te ontnuchterend. Er was een consensus over het antwoord waar verder niets mee aan te vangen viel. Het leven had geen zin, vonden we, en we besloten de vraag te seponeren wegens oninteressant. Veel spannender was de vraag die je er meteen op kon laten volgen: hoe gééf ik dan zin aan het leven?

De vraag ‘waar komt de moraal vandaan?’ zal volgens mij dezelfde weg opgaan. Bij mensen zoals ik, die niet geloven in een bovennatuurlijke kracht die ons handelen bestiert, is het antwoord zowel evident als ontnuchterend. De individuen van de menselijke soort zijn te zwak om alleen te overleven, en daarom sluiten ze allianties. Ze hanteren een gulden regel die heel goed heeft gewerkt doorheen de tijd: je probeert je voor te stellen dat je de ander bent, en je vraagt je af hoe zou je dan willen dat die jou behandelt. Ons inleven in de ander heeft onze overlevingskansen vergroot, en er zijn leefregels ontstaan. Tamelijk teleurstellend als antwoord, en ook hier is de vraag die we daarop kunnen laten volgen veel spannender: hoe kan ik verder gaan in mijn moraliteit dan me enkel maar af te vragen hoe ik mezelf staande houd.

Als de vragen naar de bron van de moraliteit Chinese theekopjes waren, dan waren de vragen die erop kunnen volgen de bloemenbeschildering op het porselein. Ze zijn de meerwaarde, ze zijn het zout op onze patatjes, ze zijn een upgrade van ons apenbrein. Ze zijn moraliteit twee punt nul.

De vergelijking met de opwaardering van een computerprogramma kies ik niet toevallig. Moraliteit heeft een richting. Ze ontvouwt zich, rolt zich voor ons uit als een oplichtend tapijt. Onze moraliteit heeft een vaste hand. Onze moraliteit is vertrouwenswaardig. Ze gaat steevast de goede richting uit, ook als ze soms een omweg neemt, of over haar eigen voeten struikelt. Op één voorwaarde: er moet informatie beschikbaar zijn waar grote groepen toegang toe hebben, zodat de voortgang gebaseerd kan blijven op goede en onderbouwde argumenten.

Zolang we de feiten kunnen nagaan, en zolang onwaarheden, sofismen, valse berichtgeving, manipulatie, aan het licht kunnen blijven komen, zal onze moraliteit de juiste kant op gaan, daar heb ik erg veel vertrouwen in. Daarom is in volle corona-tijd mijn grootste zorg deze: dat op een dag een virus binnendringt in het wereldwijde web, en dat we geen informatie meer kunnen doorgeven aan elkaar. Dat zou bijna ogenblikkelijk de instorting betekenen van onze moraliteit, is mijn stellige overtuiging, niet omdat in de tijd van papieren boeken en geschriften het stellen van ethische standaarden niet mogelijk was, maar omdat in een geglobaliseerde wereld informatie met de snelheid van een muisknop moet kunnen worden gedeeld, zeker in crisistijd. Moraliteit heeft de moraliteit van anderen namelijk onophoudelijk nodig om niet van het rechte pad af te dwalen.

Anne Provoost